Hordhaca Ortagrafiga

aa

Hordhac

Ortagrafi waa nidaamka qoraalka iyo habka loo isticmaalo calaamadaha qoraalka luqad. Ortagrafiga Soomaaliga wuxuu ku salaysan yahay farta Laatiinka, taasoo si rasmi ah loogu ansixiyey 1972-dii. Horay, Soomaalidu waxay isticmaali jirtay qoraal Carabiga iyo far kale oo loo yaqaanay Cismaaniya.

Muhiimadda Ortagrafiga

Ortagrafigu wuxuu door muhiim ah ka ciyaaraa:

• Midaynta habka qoraalka luqadda
• Ka hortagga khaladaadka iyo jahwareerka qoraalka
• Sahlida barashada iyo barista luqadda
• Xoojinta isgaarsiinta qoraalka

Astaamaha Gaarka ah ee Ortagrafiga Soomaaliga

Ortagrafiga Soomaalidu wuxuu leeyahay astaamihiisa gaarka ah:

• Wuxuu isticmaalaa xuruufta Laatiinka marka laga reebo xarfaha p, v, iyo z
• Wuxuu leeyahay xaruuf gaar ah sida: c, dh, kh, sh, x
• Cod kasta wuxuu leeyahay xaraf u gaar ah
• Shaqallada dhaadheer waxaa lagu muujiyaa labo xaraf (aa, ee, ii, oo, uu)
• Ma isticmaalo calaamadaha codkaca ‘tone’ kore iyo codka hoose

Xeerarka Qoraalka Erayada

Af Soomaaliga wuxuu leeyahay xeerar u gaar ah oo lagu qoro ereyada. Halkan waxaa ku qoran xeerarka ugu muhiimsan:

1. Isticmaalka Shaqallada

• Shaqallada gaaban: a, e, i, o, u
• Shaqallada dheer: aa, ee, ii, oo, uu
• Hal shaqal uma dhigmo labo shaqal (tusaale: “kaa” ma aha “ka-a”)
• Shaqallada waa in si sax ah loo kala dhigaa (tusaale: “geeri” ma aha “geri”)

2. Isticmaalka Shibbanayaasha iyo Labanlaabka

Shibbanayaasha labanlaabka ah waxay door muhiim ah ka ciyaaraan macnaha ereyga Soomaaliga. Halkan waxaa ku qoran xeerarka muhiimka ah:

Kala Duwanaanshaha Macnaha

• Shibbane keli ah iyo mid labanlaab ah waxay keenaan macno kala duwan:
  • “kali” (alone/single) vs “kalli” (wait for)
  • “qara” (sharpen) vs “qarra” (declare/announce)
  • “daba” (behind/after) vs “dabba” (fire/flame)
  • “sida” (like/as) vs “sidda” (carrying)

Xeerarka Muhiimka ah

• Shibbannada labanlaabka ah waa in si cad loo qoraa lana dhawaajiyaa
• Labanlaabku wuxuu muujiyaa xoogga codka (intensity)
• Shibbannada labanlaabka ah waxay badanaa yimaadaan dhexda ereyga
• Marka la qorayo, labada shibbane waa inay is xigaan

Tusaalooyinka Caadiga ah

• daggan (settled/resident) ≠ dagan (quiet/peaceful)
• dibbad (outside) ≠ dibad (unmarried girl)
• xiggo (next) ≠ xigo (relative)
• guddoon (appropriate) ≠ gudoon (becoming dark)

Fiiro Gaar ah

• Xarfaha isku dhafan (dh, kh, sh) waa hal cod ‘Digraphs’ mana aha labanlaab
• Labanlaabka wuxuu ku yimaadaa shibbane keli ah oo la labanlaabayo
• Labanlaabku waa mid lagama maarmaan ah oo aan la gaabin karin

3. Kala Goynta Ereyada

• Erayada waa in si gaar ah loo qoraa marka ay yihiin labo erey oo kala gooni ah
• Ereyada la isku daray waa in si isku xiran loo qoraa
• Magacuyaalka tilmaama waa in lala qoraa magaca ay tilmaamayaan

4. Xarfaha Waaweyn

• Xarafka ugu horeeya ee magacyada gaarka ah waa inuu noqdaa mid weyn
• Xarafka ugu horeeya ee qoraalka cusub waa inuu noqdaa mid weyn
• Magacyada meelaha, dadka, iyo biyaha waaweyn waxay ku bilaabmaan xaraf weyn